Sejm RP składa się z 460 posłów wybieranych w wyborach powszechnych na 4-letnią kadencję. Marszałek Sejmu kieruje pracami izby i reprezentuje ją na zewnątrz. Senat tworzy 100 senatorów, także wybieranych na 4 lata. Obie izby tworzą parlament RP, który sprawuje władzę ustawodawczą. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności minimum połowy posłów. Senat może przyjąć ustawę, odrzucić ją lub wprowadzić poprawki. Obie izby obradują w Warszawie – Sejm w Gmachu Sejmu przy ul. Wiejskiej, a Senat w pobliskim budynku przy ul. Wiejskiej 6.
Władza ustawodawcza w Polsce stanowi jeden z trzech fundamentalnych filarów demokratycznego państwa prawa. System bikameralny, składający się z Sejmu i Senatu, tworzy podstawę procesu legislacyjnego w naszym kraju. Parlamentarzyści, działając w ramach swoich konstytucyjnych uprawnień, kształtują porządek prawny Rzeczypospolitej. Proces stanowienia prawa wymaga ścisłej współpracy obu izb parlamentu oraz przestrzegania określonych procedur legislacyjnych. Szczególnie ważna jest rola komisji parlamentarnych, które przeprowadzają szczegółową analizę projektów ustaw. Marszałek Sejmu pełni podstawaową funkcję w organizacji prac izby niższej, jednak Marszałek Senatu координuje działania izby wyższej.
W procesie legislacyjnym występuje wiele specyficznych etapów i procedur. Promulgacja stanowi finalny etap procesu ustawodawczego. Posłowie i senatorowie mają prawo inicjatywy ustawodawczej – mogą zgłaszać projekty ustaw, poprawki oraz uczestniczyć w debacie parlamentarnej. Jak wygląda standardowa ścieżka legislacyjna? „Projekt ustawy przechodzi przez trzy czytania w Sejmie, następnie trafia do Senatu, który ma 30 dni na zajęcie stanowiska”. Procedura ta może różnić się w przypadku ustaw pilnych lub budżetowych.
Kompetencje kontrolne parlamentu wobec władzy wykonawczej
- Możliwość powołania komisji śledczej
- Prawo składania interpelacji poselskich
- Udzielanie wotum zaufania Radzie Ministrów
- Zatwierdzanie sprawozdania z wykonania budżetu
Parlament dysponuje szeregiem instrumentów kontroli nad władzą wykonawczą: Oprócz stanowienia prawaizby parlamentu pełnią także funkcję kontrolną wobec rządu. Posłowie mogą kierować zapytania i interpelacje do członków Rady Ministrów (co stanowi jeden z podstawowych mechanizmów kontroli parlamentarnej). Komisje sejmowe mają prawo wzywać przedstawicieli rządu do złożenia wyjaśnień w konkretnych sprawach. Konstytucyjny system równowagi władz wymaga efektywnej współpracy między organami państwa.
Procedury specjalne w procesie ustawodawczym
Szczególne tryby procedowania dotyczą ustaw o zmianie Konstytucji, ratyfikacji umów międzynarodowych czy ustawy budżetowej. „Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego także wymaga specjalnej procedury parlamentarnej”. Dla projektów ustaw dotyczących członkostwa Polski w Unii Europejskiej stosuje się dodatkowe wymogi formalne (co wynika z zobowiązań traktatowych). Implementacja prawa unijnego do krajowego porządku prawnego wymaga szczególnej staranności i przestrzegania określonych terminów. Czy procedury specjalne są często wykorzystywane? Zależy to głównie od aktualnej sytuacji politycznej i społecznej w kraju.
Kto naprawdę tworzy prawo w Polsce? Poznaj mechanizmy i kompetencje Sejmu oraz Senatu
Kompetencje legislacyjne Sejmu obejmują przede wszystkim uchwalanie ustaw oraz budżetu państwa, przy czym inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi RP, Radzie Ministrów oraz grupie co najmniej 100 000 obywateli. Sejm jako główny organ ustawodawczy proceduje projekty ustaw w trzech czytaniach, gdzie następuje szczegółowe omawianie proponowanych przepisów oraz wprowadzanie poprawek. Izba niższa parlamentu ma także uprawnienia kreacyjne, kontrolne i ustrojodawcze, co oznacza możliwość powoływania i odwoływania określonych organów państwowych, sprawowania nadzoru nad działalnością rządu oraz inicjowania zmian w Konstytucji.
Senat pełni rolę izby refleksji i może w ciągu 30 dni od dnia przekazania ustawy przyjąć ją bez zmian, uchwalić poprawki lub uchwalić odrzucenie w całości. Dla wprowadzenia poprawek lub odrzucenia ustawy przez Senat, ustawa wraca do Sejmu, który może odrzucić stanowisko Senatu bezwzględną większością głosów. Izba wyższa parlamentu ma także prawo inicjatywy ustawodawczej oraz uczestniczy w powoływaniu i odwoływaniu organów państwowych, choć w znacznie mniejszym zakresie niż Sejm. Szczególną rolę Senat odgrywa dlaach związanych z Polonią i Polakami za granicą, gdzie ma możliwość inicjowania i opiniowania działań wspierających rodaków mieszkających poza krajem.
Głosowanie parlamentarne – architektura demokracji przedstawicielskiej
System wyborczy do parlamentu w Polsce opiera się na zasadach powszechności, równości, bezpośredniości i tajności głosowania. Wybory do Sejmu odbywają się w systemie proporcjonalnym, jednak do Senatu w systemie większościowym. W wyborach do Sejmu cały kraj podzielony jest na 41 okręgów wyborczych, w których wybieranych jest od 7 do 20 posłów. Próg wyborczy dla partii politycznych wynosi 5%, a dla koalicji wyborczych 8%. Mandaty przydzielane są metodą D’Hondta, która faworyzuje większe ugrupowania polityczne.
- Czynne prawo wyborcze od 18 lat
- Bierne prawo wyborcze do Sejmu od 21 lat
- Bierne prawo wyborcze do Senatu od 30 lat
- Kadencja parlamentu trwa 4 lata
- 460 posłów w Sejmie
- 100 senatorów w Senacie
Proces głosowania odbywa się w lokalach wyborczych na terenie całego kraju, gdzie wyborcy otrzymują karty do głosowania z listami kandydatów. Głosowanie na posłów polega na postawieniu znaku „X” przy nazwisku wybranego kandydata, co jest jednocześnie głosem na listę wyborczą. Dla Senatu głosuje się na jednego kandydata w jednomandatowych okręgach wyborczych.
Demograficzny wpływ na geografię wyborczą
Analiza rozkładu głosów w poszczególnych okręgach wyborczych pokazuje interesujące zależności demograficzne. Obszary miejskie często wykazują odmienne preferencje wyborcze niż tereny wiejskie, co ma spory wpływ na końcowy kształt parlamentu. Badania socjologiczne wskazują na silną korelację między poziomem wykształcenia, wiekiem wyborców a ich wyborami politycznymi.
Tarcza prawna parlamentarzystów – czyli co chroni posłów i senatorów
Immunitet parlamentarny to konstytucyjnie zagwarantowana ochrona przedstawicieli władzy ustawodawczej przed odpowiedzialnością karną i zatrzymaniem. W Polsce dotyczy również posłówi senatorów, obejmując dwa podstawowe aspekty: immunitet materialny (indemnitet) oraz immunitet formalny. Indemnitet daje nam parlamentarzystom całkowitą wolność wypowiedzi w ramach sprawowania mandatu, chroniąc ich przed odpowiedzialnością za działania podejmowane w związku z wykonywaniem obowiązków parlamentarnych. Nie mogą oni zostać pociągnięci do odpowiedzialności za głosowania czy wystąpienia w parlamencie, chyba że naruszą dobra osobiste osób trzecich.
Immunitet formalny jednak chroni posła lub senatora przed zatrzymaniem lub aresztowaniem, z wyjątkiem sytuacji ujęcia na gorącym uczynku przestępstwa. Nawet wtedy organ dokonujący zatrzymania musi natychmiast powiadomić Marszałka Sejmu lub Senatu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Parlamentarzysta nie może być także pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zgody odpowiedniej izby parlamentu.
Można napisać, że immunitet nie jest przywilejem osobistym parlamentarzysty, lecz gwarancją prawidłowego działania parlamentu jako instytucji demokratycznego państwa. Obowiązuje on przez cały okres sprawowania mandatu, jednak może zostać uchylony przez Sejm lub Senat większością 3/5 głosów, gdy wymaga tego sprawiedliwość, a szczególnie gdy poseł lub senator rażąco narusza prawo.